Wypalenie zawodowe
W XXI wieku jest coraz więcej sposób, technik, możliwości zapobiegania czy leczenia, jednak również pojawiają się nowe, współczesne problemy. Ludzie pracują coraz więcej i coraz dłużej. Także kobiety starają się łączyć zajmowanie się domem, opiekę nad dziećmi z pracą. Praca także coraz częściej stanowi dla ludzi sens egzystencji. Jednak czasami dochodzi do tego, że sukces zawody staje się nadrzędny, a stres spowodowany pracą zawodową doprowadza do wypalenia zawodowego, jednego ze współczesnych problemów.
Termin ,,wypalenie” pojawił się w języku naukowym dzięki amerykańskiemu psychiatrze Herbercie Freudenbergerze. Dane statystyczne informują, że wypalenie zawodowe dotyka ok. 4,2% badanych (5,2% kobiet i 3,3% mężczyzn). Najczęściej dotyczy osób w wieku 40-59 lat. Początkowo problem dotyczył zawodów związanych z sektorem usług społecznych (lekarzy, pielęgniarek, psychologów, pracowników socjalnych, nauczycieli i wychowawców), natomiast w latach 90. został rozszerzony na inne zawody. Według Freudenbergera i Richelson, termin ,,wypalenie” odnosi się do ludzi stopniowo tracących energię i motywację do pracy, stających się sfrustrowanymi i wyczerpanymi, czasami również porzucających pracę zawodową. Natomiast najpopularniejsza koncepcja, autorstwa Maslach mówi o psychologicznym zespole wyczerpania emocjonalnego, depersonalizacji, a także o obniżonym poczuciu dokonań osobistych. Emocjonalne wyczerpanie dotyczy nadmiernego obciążenia emocjonalnego, przemęczenia, pustki uczuciowej, braku energii zarówno psychicznej, jak i fizycznej. Natomiast depersonalizacja wiąże się z negatywnymi postawami w stosunku do pacjentów, klientów, uczniów, traktowania ich w sposób obojętny, bezosobowy, przedmiotowy, cyniczny lub pogardliwy. W odniesieniu do wypalenia zawodowego w depersonalizacji występuje dynamiczny proces obronnego dystansowania się wobec innych. Natomiast obniżone poczucie dokonań osobistych wiąże się z obniżeniem osobistego zaangażowania zawodowego, osobistych osiągnięć i satysfakcji życiowej.
Za czynnik niezbędny do pojawienia się zjawisk powodujących wypalenie zawodowe uznawany jest stres zawodowy, który pojawia się w sytuacji, gdy jednostka nie jest w stanie poradzić sobie z wymaganiami pracy, szczególnie gdy pojawia się dużo problemów, a wymagania innych wciąż rosną. Największe znaczenie może mieć duża rozbieżność pomiędzy oczekiwaniami, ideałami związanymi z pracą, a rzeczywistymi wymaganiami. Wtedy najbardziej narażeni na wypalenie zawodowe są najlepiej zmotywowani i najbardziej idealistycznie nastawieni młodzi ludzie, którzy dopiero rozpoczynają swoją zawodową przygodę z pracą zawodową, poświęcając swoją energię realizacji nierealistycznych oczekiwań. Konsekwencją przyczyn prowadzących do wypalenia zawodowego jest brak satysfakcji z pracy, skłonność do negatywnej oceny własnych osiągnięć oraz obniżone zaangażowanie zawodowe.
Do wystąpienia wypalenia zawodowego przyczyniają się także czynniki sprzyjające, które mogą zarówno wynikać z cech samej pracy jak i struktury organizacji oraz indywidualne, które wynikają z osobowości i oczekiwań jednostki. Wyróżnia się takie czynniki, jak niejasność ról, obciążenie pracą, presja czasu i brak zasobów, do którego zalicza się wsparcie, informacje zwrotne, autonomia pracy czy decyzyjność, wynagrodzenie czy możliwości kariery. Wyróżniamy także czynniki demograficzne takie jak płeć, wiek, wykształcenie czy bycie w związku. Ciekawą kwestią jest to, że u osób młodszych nieco częściej obserwowane jest wypalenie, co może być związane z konfrontacją marzeń i oczekiwań z rzeczywistością. Badania dowodzą, że kobiety częściej dotyka emocjonalne wyczerpanie, a mężczyzn depersonalizacja. Także osoby samotne częściej doświadczają wypalenia zawodowego niż osoby w związkach. Osoby z wyższym wykształceniem również częściej cierpią na wypalenie zawodowe, co może się wiązać zarówno z większymi oczekiwaniami, jak i większą odpowiedzialnością zawodową. Ważne są również czynniki osobowościowe, w związku z którymi na wypalenie zawodowe bardziej są podatne osoby o niskim poziomie tzw. odporności psychicznej, czy osoby z zewnętrznym umiejscowieniem kontroli, radzące sobie ze stresem w sposób bierny i unikowy. Związek z wypaleniem zawodowym ma również niska samoocena. Z badań nad osobowością wynika, że wypaleniu zawodowemu sprzyja wysoki poziom neurotyczności, a wraz z nim lęk, wrogość, depresyjność, impulsywność, nadwrażliwość i nieśmiałość.
Wypalenie zawodowe ma także swoje konsekwencje takie jak pogorszenie się zarówno zdrowia fizycznego, jak i psychicznego, co może prowadzić do różnego rodzaju uzależnień, zaburzeń lekowych i depresyjnych, zmniejszenia jakości i wydajności pracy. Często także wypalenie zawodowe negatywnie wpływa na relacje prywatne.
W toku powyższych rozważań pojawia się pytanie, czy da się zapobiegać wypaleniu zawodowemu. Specjaliści zarządzania zasobami ludzkimi, którzy organizują rekrutacje do pracy na określonych stanowiskach i pracują nad systemami motywacyjnymi. Pomocne może być także stosowanie technik relaksacyjnych dotyczących zajęć poza zawodowych, np. rozwijanie pasji i zainteresowań, wykonywanie aktywności fizycznej, czy uczęszczanie na spotkanie towarzyskie. Nie bez znaczenia są także umiejętności radzenia sobie ze stresem. Pomocne jest także wsparcie społeczne od rodziny, przyjaciół, czy innych współpracowników.
Wypalenie zawodowe jest jednym ze współczesnych problemów, które w znaczący sposób wpływa na samopoczucie danej osoby, jej relacje z bliskimi, szefostwem, współpracownikami i odbiorcami usług. Dlatego ważne jest, aby jak najwcześniej mu zapobiegać.
Źródła:
Anczewska, M. A. R. T. A., Świtaj, P. I. O. T. R., & Roszczyńska, J. O. A. N. N. A. (2005). Wypalenie zawodowe. Postępy Psychiatrii i Neurologii, 14(2), 67-77.