Sytuacja życia w pandemii
Od marca 2020 r. diametralnie zmieniła się nasza rzeczywistość. Sytuacja życia w pandemii była początkowo nieznana, zmuszająca do zmiany zachowań i przyzwyczajeń, ograniczająca swobodę decyzji. Pogorszyły się warunki gospodarstw domowych. Wzrosły wskaźniki liczby osób chorych. Media nieustannie przekazywały informacje dotyczące rozprzestrzeniania się zakażenia oraz śmiertelności. To wszystko w ogromnym stopniu zachwiało poczuciem bezpieczeństwa dorosłych i dzieci.
Wpływ pandemii na rozwój dzieci i młodzieży
W okresie pandemii wszyscy znaleźliśmy się w kryzysie, który wymagał zmiany sposobów myślenia i działania. Należy podkreślić, że izolacja oraz wszelkie obostrzenia dotyczące kontaktów społecznych były i są szczególnie trudne dla dzieci i młodzieży. Dla prawidłowego ukształtowania psychospołecznego niezbędne są doświadczenia zdobyte w relacjach z innymi ludźmi, funkcjonowanie w różnych grupach społecznych oraz pełnienie różnych ról (ucznia, kolegi, przyjaciela, współzawodnika, rywala, lidera).
Kryzys związany z pandemią nałożył się na kryzysy rozwojowe młodych ludzi. Według teorii rozwoju psychospołecznego E. Eriksona dzieci w wieku od 8 do 12 lat mają do rozwiązania konflikt między pracowitością a poczuciem niższości (Erikson, 2004; 1990). W grupie rówieśniczej w tym okresie rozwijają cierpliwość, systematyczność i zaangażowanie w pracę. Konsekwencją niepowodzenia na tym etapie może być zaniżenie samooceny lub niezdolność doprowadzania spraw do końca. Podczas edukacji zdalnej nauka wyżej wymienionych zdolności w sporej części została pozbawiona kontekstu społecznego i obarczeni zostali nią pochłonięci swoimi obowiązkami rodzice (za: Mołodecka, 2020).
W wieku młodzieńczym (od 13 do 22 roku życia) rozstrzyga się konflikt rozwojowy między poczuciem tożsamości a pomieszaniem ról. Młodzi ludzie mogą zbudować niezależną tożsamość albo odczucie obcości w rolach społecznych (Erikson, 2004; 1990). Zadania jakie czekają ich na tym etapie to wybór ścieżki zawodowej oraz partnera. Zbudowanie integralności wewnętrznej odbywa się przez sprawdzanie siebie i otoczenia. Jest możliwe dzięki podejmowaniu samodzielnych decyzji i próbowaniu różnych rzeczy. W związku z ograniczonymi kontaktami społecznymi zbudowanie niezależnej tożsamości, nawiązywanie relacji rówieśniczych, przyjaźni oraz wybór partnera stało się w znaczącym stopniu utrudnione (Mołodecka, 2020).
Trudna rzeczywistość dzieci i młodzieży w okresie pandemii oraz niezaspokojone potrzeby
Powyżej opisane zadania rozwojowe dzieci i młodzieży opierają się na kontaktach w grupach społecznych poza rodziną. Są to warunki niezbędne, by dzieci budowały swoją tożsamość, zaspokajały potrzeby przynależności, akceptacji i uznania.
Dodatkowo w okresie pandemii dzieci i młodzież doświadczyły przeciążenia związanego z nieustannym adaptowaniem się do nowej sytuacji (najpierw edukacja zdalna, następnie powrót do szkoły, nauczanie hybrydowe, izolacje i kwarantanny związane z chorobą, zmieniający się sposób nauki, kontaktu z nauczycielami, rówieśnikami, wymagania dotyczące zdawania sprawdzianów wiedzy, egzaminów).
W bardzo dużym stopniu ograniczone zostały zajęcia pozalekcyjne. Dzieci nie mogły realizować swoich zainteresowań i hobby, oddawać się zadaniom, które je rozwijają, dają poczucie satysfakcji, przynoszą radość. Ograniczona została aktywność ruchowa, która wpływa na ogólny stan zdrowia, również zdrowia psychicznego. Dzieci spędzały długie godziny przed komputerem, co mogło zwiększyć ilość osób uzależnionych. Zachwiany został regularny rytm dobowy, spowodowany częstym siedzeniem do późna i trudnościami z zasypianiem oraz długim spaniem rano. Wzrosły problemy dzieci z koncentracją uwagi. Nastąpił również wzrost lęków przed zakażeniem się, przed śmiercią. Dzieciom brakowało „miejsc ucieczki” – miejsc na wyciszenie się, odreagowanie emocjonalnych napięć.
Nastolatkowie zgłaszali gorsze samopoczucie psychiczne i fizyczne niż sprzed okresu pandemii. Przejawiali wyraźne symptomy stanów depresyjnych (smutek, przygnębienie, osamotnienie, chęć płaczu, rozdrażnienie), odczuwali brak energii do działania. U niektórych dzieci pogorszyły się relacje z rodzicami i rówieśnikami. Uczniowie czuli frustrację, złość do nauczycieli, że otrzymują od nich zbyt dużo zadań. Utrudnione było korzystanie z różnych form pomocy psychologicznej – grupy wsparcia zostały czasowo zamknięte, natomiast korzystanie z telefonów zaufania utrudniał brak intymności. (Na postawie badania realizowanego przez Polskie Towarzystwo Edukacji medialnej, Fundację Orange oraz Fundację Dbam o Mój Zasięg, 2020).
Co to jest Trening Umiejętności Społecznych i jak udział w zajęciach może wesprzeć dzieci i młodzież w okresie pandemii?
Trening Umiejętności Społecznych to metoda stosowana w pracy z grupami. Zazwyczaj odbywa się w formie cotygodniowych spotkań w małych grupach osób w podobnym wieku. Cykl spotkań trwa od dziesięciu do dwunastu tygodni. Udział w zajęciach poprzedza kwalifikacja, czyli diagnoza potrzeb i trudności dziecka. Na jej podstawie uczestnicy dobierani są do odpowiadających im grup. Zajęcia prowadzone są przez wykwalifikowane do tego osoby, najczęściej przez psychologów.
Więcej na temat Treningu Umiejętności Społecznych przeczytają Państwo na naszym blogu w artykule „Trening Umiejętności Społecznych dla dzieci i młodzieży. Dlaczego jest potrzebny, dla kogo i kiedy?” autorstwa psycholog i psychoterapeuty Agnieszki Kowalczyk.
Jak udział w Trening Umiejętności Społecznych wspiera dzieci i młodzież w okresie pandemii?
Po pierwsze udział dzieci i młodzieży w Treningu Umiejętności Społecznych w okresie pandemii zapewnia im możliwość i okazję do stałych, regularnych spotkań z osobami w podobnym wieku. Co bardzo ważne, jest to szansa do spotkań w „realu”, poza internetową rzeczywistością, w której dzieci od lat intensywnie funkcjonują. Dodatkowo przez ostatni czas w związku ze zdalnym i hybrydowym nauczaniem oraz izolacjami i kwarantannami, była to niekiedy jedyna możliwa forma pozostawania w relacjach z rówieśnikami.
Celem TUS jest wsparcie dzieci w doskonaleniu kompetencji emocjonalno-społecznych. Rozwój zdolności interpersonalnych mógł zostać zachwiany przez brak możliwości ich kształtowania i doskonalenia, w związku z utrudnionym codziennym dostępem do grup społecznych (m.in. klasowej). Dzięki różnym wspólnym aktywnościom podejmowanym na TUS – zabawom interakcyjnym, ogrywaniu scenek, rozmowom, psychoedukacji, pracom plastycznym, zabawom ruchowym – uczestnicy kształtują konkretne umiejętności potrzebne do zawierania satysfakcjonujących relacji z innymi oraz aktywnego uczestnictwa w różnych grupach społecznych. Ponadto poszerzają wiedzę dotyczącą samych siebie, uczą się bronić swoich granic oraz respektować granice innych.
Uczestnictwo w grupie TUS jest również okazją do odreagowania bieżących napięć emocjonalnych. Ponadto na zajęciach dzieci i młodzież poznają oraz ćwiczą umiejętności związane z regulacją emocji oraz sposoby relaksacji.
Bardzo istotne jest też to, że w grupie uczestnicy dzielą się swoimi zainteresowaniami i umiejętnościami. Mogą zaprezentować swoje pasje i mocne strony, wykazać się kreatywnością i poczuciem humoru. Dostają wiele pozytywnych wzmocnień od innych członków grupy i prowadzących. Uczestnictwo w TUS pozwala zaspokoić potrzebę akceptacji i uznania.
Powyżej przestawiłam tylko niektóre z korzyści płynących z udziału w Treningu Umiejętności Społecznych. Wszystkie zainteresowane osoby zapraszamy na konsultacje ze specjalistami z Dobrej Przestrzeni. Więcej informacji na temat oferty naszych zajęć TUS znajdziecie Państwo na stronie internetowej Trening umiejętności społecznych
Literatura:
Erikson, E. H. (2004). Tożsamość a cykl życia. Poznań: Zysk i S-ka.
Mołodecka, A. (2021). Problem zaburzeń zdrowia psychicznego młodzieży w dobie pandemii z perspektywy psychologii. Youth in Central and Eastern Europe. 7(11), 88–92.
Pyżalski, J. (2021). Zdrowie psychiczne i dobrostan młodych ludzi w czasie pandemii COVID-19 – przegląd najistotniejszych problemów. Dziecko Krzywdzone. Teoria, badania, praktyka. 20(2), 92-115.
Debata: Konsekwencje pandemii COVID 19 dla zdrowia psychicznego oraz edukacji dzieci i młodzieży organizowana przez Fundację Dajemy Dzieciom Siłę, marzec 2020 r.