Coraz więcej osób zmaga się z różnego rodzaju niepełnosprawnościami. Niepełnosprawność oznacza brak możliwości samodzielnego życia, który jest spowodowany przez wrodzoną lub nabytą niesprawność psychiczną bądź fizyczną. Niepełnosprawność oznacza także długotrwałe ograniczenia w prawidłowym funkcjonowaniu, co wiąże się z obniżeniem sprawności funkcji psychicznych, fizycznych lub słuchowych. Może być to także utrata lub wada psychiczna, fizjologiczna czy anatomiczna struktury organizmu.
Wśród niepełnosprawności wyróżnia się: choroby neurologiczne, w tym neurodegeneracyjne (stwardnienie rozsiane (SM), mózgowe porażenie dziecięce, udar mózgu, epilepsję, chorobę Alzheimera i demencję, chorobę Parkinsona), niepełnosprawności ruchowe (Paraplegię i tetraplegię, amputacje, choroby reumatyczne), niepełnosprawności intelektualne (zespół Downa, zespół Angelmana, zespół Jacobsen, zespół łamliwego chromosomu X, wrodzony zespół niedoboru jodu – w stopniu lekkim, umiarkowanym, znacznym i głębokim), zaburzenia neurorozwojowe (alkoholowy zespół płodowy, ADHD, spektrum autyzmu (autyzm dziecięcy, autyzm atypowy, zespół Aspergera)), zespół Retta, zespół Hellera, zaburzenie semantyczno-pragmatyczne, zespół unikania patologicznego), choroby układu oddechowego i krążenia (choroby serca, astma), niepełnosprawność narządu wzroku i głuchoślepota, niepełnosprawność słuchu i/lub mowy, schorzenia metaboliczne (cukrzyca, choroba Leśniowskiego-Crohna), choroby układu moczowo-płciowego, choroby rzadkie/genetyczne, zaburzenia psychiczne (zaburzenia afektywne, zaburzenia lękowe, zaburzenia psychotyczne), zaburzenia dysocjacyjne, nowotwory i otyłości.
05 maja obchodzony jest Europejski Dzień Walki z Dyskryminacją Osób Niepełnosprawnych. Jest to okazja na zwrócenie uwagi na to, że każdy człowiek na świecie jest równy i każdy zasługuje na takie same prawa. Również osoby niepełnosprawne powinny aktywnie uczestniczyć w życiu społecznym, rodzinnym i zawodowym. Europejski Dzień Walki z Dyskryminacją Osób Niepełnosprawnych został zapoczątkowany we Francji na początku lat 90. XX wieku. W tym dniu manifestuje się tolerancję i równouprawnienie. W Polsce organizowany jest wtedy Marsz Godności Osób Niepełnosprawnych, którego inicjatorem jest Stowarzyszenie Wspierania Aktywności Niepełnosprawnych Intelektualnie ,,Aktywni” w Białymstoku.
Ile osób zmaga się z niepełnosprawnościami?
W Polsce liczba osób z niepełnosprawnościami wynosi od 5 do 7,5 miliona osób, wśród nich około 100 tys. zmaga się z niepełnosprawnością intelektualną. W Europie z niepełnosprawnościami zmaga się ok. 80 milionów. Natomiast na świecie jest ponad miliard ludzi niepełnosprawnych (dotyczy to ok. 15% populacji). Ponadto prawie 200 mln osób mierzy się z niepełnosprawnością w stopniu ciężkim. Do wzrostu wskaźników niepełnosprawności przyczynia się m.in. starzenie się populacji, wzrost chronicznych warunków zdrowotnych i inne przyczyny.
Bardzo często osoby z niepełnosprawnościami zmagają się z dyskryminacją. Dyskryminacja bezpośrednia występuje wtedy, gdy osoby niepełnosprawne są traktowane gorzej niż pełnosprawne osoby w takich samych sytuacjach. Zaś dyskryminacja pośrednia pojawia się wtedy, gdy coś, co z założenia miało być neutralne-przepis, kryterium, praktyka czy jakieś zdarzenie-sprawia, że osoby niepełnosprawne w porównaniu do osób pełnosprawnych są w gorszej sytuacji. Za przejaw dyskryminacji uważa się także zachowania wymierzone w osoby niepełnosprawne, które nie tylko naruszają ich godność, ale również zachowania wywołujące onieśmielającą, wrogą, poniżającą, upokarzającą czy uwłaczającą atmosferę.
W Polsce osoby niepełnosprawne zmagają się z brakiem równości w dostępie do edukacji, pracy, opieki zdrowotnej. Brakuje także wsparcia psychologicznego i finansowego oraz pomocy dla opiekunów osób niepełnosprawnych. Na szerszą skalę powinny być prowadzone akcje antydyskryminacyjne. W Polsce kobiety z niepełnosprawnościami należą do najbardziej marginalizowanych i dyskryminowanych grup społecznych.
Jedną z najczęstszych niepełnosprawności jest niepełnosprawność ruchowa i dotyczy aż 56% osób niepełnosprawnych. Według badań przeprowadzonych przez Pawłowską-Cyprysiak Konarską i Żołnierczyk-Zredę (2013) wielkość miejsca zamieszkania miała wpływ na ocenę zdrowia fizycznego, zdrowia ogólnego, zdrowia psychicznego i witalności osób niepełnosprawnych. Im większa miejscowość, tym wyższa ta ocena była. W większych miejscowościach jest większa szansa na znalezienie pracy, większa różnorodność usług, występują budynki dopasowane do potrzeb osób niepełnosprawnych oraz niwelowane są bariery architektoniczne. Ponadto wyższy poziom wykształcenia pozytywnie wpływał na lepszą ocenę zdrowia fizycznego i zdrowia psychicznego oraz na samopoczucie. Dłuższy okres posiadania orzeczenia o niepełnosprawności miał pozytywne znaczenie dla odczuwania bólu (większa szansa na odczuwanie słabszego bólu) oraz na lepszą ocenę funkcjonowania społecznego, zaś negatywnie wpływał na lepszą ocenę własnego zdrowia fizycznego i ogólnego. Wiek także nie jest bez znaczenia - im późniejszy wiek, w którym rozpoznano niepełnosprawność, tym mniejsze ryzyko odczuwania ograniczeń w pełnieniu ról z powodu problemów emocjonalnych i fizycznych. Także płeć istotnie wpływała na poczucie odczuwania bólu – mężczyźni odczuwali silniejszy ból niż kobiety. Ponadto stan wolny wpływał na pogorszenie oceny własnego funkcjonowania społecznego.
Osoby niepełnosprawne zmagają się z barierami, które występują w wielu środowiskach, także w dużej mierze w miejscu pracy. Pracodawcy nie zatrudniają osób niepełnosprawnych, obawiając się o jakość pracy osób niepełnosprawnych, niedostosowanie budynku do ich potrzeb oraz o dyskryminację i uprzedzenia ze strony współpracowników. Pracodawcy mogą nie być w stanie zapewnić opieki medycznej. Może pojawić się także obawa o wizerunek firmy. Kobiety są częściej dyskryminowane niż mężczyźni, także w populacji osób niepełnosprawnych. Niepełnosprawne kobiety pracodawcy postrzegają jako zależne od otoczenia, pasywne, niesprawdzające się i nieodpowiednie w wypełnianiu ról zawodowych. Ponadto kobiety pełnosprawne dostają wyższe wynagrodzenie niż kobiety niepełnosprawne.
Według badań aż 53% kobiet czuje się dyskryminowanych ze względu na swoją niepełnosprawność, natomiast ze względu na damską płeć tylko 15%. Kobiety z powodu swojej niepełnosprawności odczuwają dyskryminacje w sferach kontaktów interpersonalnych, sytuacji społecznych, miejscach pracy, braku dostosowania miejsc publicznych do potrzeb osób niepełnosprawnych oraz dostępu do kultury.
Negatywne postawy względem osób niepełnosprawnych wiążą się z występowaniem litości, ciekawości, lęku, niedocenienia możliwości osób niepełnosprawnych, zwracaniem uwagi na ograniczenia fizyczne lub psychiczne oraz izolowanie ich od reszty społeczeństwa.
Według badań (Derczyński, 2000) to właśnie kobiety bardziej akceptują osoby niepełnosprawne i częściej wyrażają chęć udzielania im pomocy. Ponadto religijne osoby praktykujące i te, które częściej spędzają czas z niepełnosprawnymi-opiekują się nimi lub pracują-mają bardziej pozytywne postawy względem osób niepełnosprawnych. Według danych występują różnice postaw wobec niepełnosprawnych względem narodowości. Najbardziej pozytywne postawy charakteryzują Niemców, Anglików i Włochów. Natomiast postawy mniej pozytywne przejawiają Chińczycy, Grecy i Arabowie.
Negatywne postawy wobec osób niepełnosprawnych są uwarunkowane osobowością egalitarną i autorytarną, wysokim poziomem dogmatyzmu, sztywności poznawczej, brakiem tolerancji na wieloznaczność, prostotą poznawczą, wysokim poziomem lęku i agresji. Zaś akceptacja osób niepełnosprawnych wiąże się z wewnętrznym umiejscowieniem poczucia kontroli, wyższym poziomem empatii, inteligencji ogólnej, myślenia dywergencyjnego, samoocenę, większym optymizmem przewidywaniu przyszłości, większą pracowitością, energią w działaniu, uporem w dążeniu do celu, solidnością i większym poczuciem obowiązkowości.
Dyskryminacja prowadzi nie tylko do wykluczenia społecznego, ale również osoby dyskryminowane doświadczają poczucia wstydu, zależności od innych, bezsilności, bezradności, lęku, smutku, braku wiary w siebie i w pozytywną zmianę. Co przekłada się na podejmowane aktywności i samoocenę.
5 maj jest idealną okazją do przypominania o tym, że osoby niepełnosprawne są częścią społeczeństwa i powinny być traktowane w sposób godny, z szacunkiem. Nie mają takich samych możliwości jak osoby pełnosprawne, ale ważne jest ułatwienie im tego, co sprawia trudność i przede wszystkim zwiększenie akceptacji i ograniczanie dyskryminacji ze strony społeczeństwa.
Źródła:
https://pl.wikipedia.org/wiki/Niepe%C5%82nosprawno%C5%9B%C4%87
https://pl.wikipedia.org/wiki/Dzie%C5%84_Walki_z_Dyskryminacj%C4%85_Os%C3%B3b_Niepe%C5%82nosprawnych
Machalski, D., Kołpa, M., & Grochowska, A. (2019). Postrzeganie osób niepełnosprawnych w społeczeństwie. Health Promotion & Physical Activity, 9(4), 40-45.
Pawłowska-Cyprysiak, K. (2012). Podwójna dyskryminacja kobiet niepełnosprawnych w miejscu pracy. Bezpieczeństwo Pracy: nauka i praktyka, (12), 16-19.
Pawłowska-Cyprysiak, K., Konarska, M., & Żołnierczyk-Zreda, D. (2013). Uwarunkowania jakości życia osób niepełnosprawnych ruchowo. Medycyna Pracy, 64(2), 227-237.
Zasępa, E., Czabała, C. Z. E. S. Ł. A. W., & Starzomska, M. A. Ł. G. O. R. Z. T. A. (2005). Postawy wobec niepełnosprawnoœci i osób niepełnosprawnych. Człowiek–Niepełnosprawnoœć–Społeczeństwo, 1, 23-36.