5 września obchodzony jest Międzynarodowy Dzień Postaci z Bajek. Bajki są nie tylko dla dzieci, są to baśnie, historie, opowieści opowiadające o wymyślonych bohaterach, którzy często walczą ze złem i pokonują napotykające ich trudności. Dzieci często z bohaterów bajek tworzą swoich przyjaciół i w dorosłości wracają do nich myślami z nostalgią. Bohaterowie bajek uczą i pomagają dzieciom w przezwyciężaniu barier. Bajki występują zarówno w formie papierowej – książkach, jak i w formie ekranowej – w postaci filmów animowanych.
Bajki w przeszłości były przekazywane jako ustne opowieści kolejnym pokoleniom. Za początek powstania gatunku uznaje się VI w. p.n.e., kiedy grecki niewolnik Ezop spisał pierwszy zbiór bajek o zwierzętach. Następnie w 1697 roku pojawiły się bajki Charlesa Perraulta takie jak ,,Śpiąca królewna”, ,,Czerwony kapturek” czy ,,Kot w butach”.
Natomiast najstarszy animowany film został wyprodukowany w 1906 roku i nazywał się ,,Humorous Phases of Funny Faces”. Ukazywał on różne zabawne twarze. Natomiast Polak Władysław Starewicz w 1910 roku nakręcił pierwszy na świecie animowany film lalkowy ,,Piękna Lukainda”. Zaś dopiero w latach 30. XX wieku powstała w Hollywood wytwórnia The Walt Disney Company. Najstarszą bajką produkcji Disney’a jest ,,Królewna Śnieżka i siedmiu krasnoludków”, która w 1937 roku trafiła do kin. Przez 3 lata pracowało nad nią ponad 250 grafików. Od tej daty rozpoczął się dynamiczny rozwój filmów animowanych i XX wiek stał się wiekiem dominacji bajek Walta Disney’a – patrona Międzynarodowego Dnia Postaci z Bajek. W Polsce sławę zyskały takie bajki jak Reksio, Bolek i Lolek oraz Miś Uszatek. Współcześnie dzieci mają wręcz nieograniczony dostęp do bajek, lecz nadal popularnością cieszą się starsze bajki takie jak Król Lew, czy Żółwie Ninja.
Dzieci w szkołach i przedszkolach podczas obchodzenia Międzynarodowego Dnia Postaci z Bajek często przebierają się za swoich ulubionych bohaterów bajkowych, wystawiają przedstawienia i organizują konkursy plastyczne. Dla rodziców ten dzień może być okazją do spędzenia czasu z dzieckiem przy oglądaniu bądź czytaniu bajek.
Bajka jest swojego rodzaju przypowieścią opowiadającą o uniwersalnych sytuacjach moralno-psychologicznych, charakterach i postawach. Opowiadana historia stanowi ilustrację ogólnej prawdy, która dotyczy powtarzalnych i powszechnych doświadczeń ludzkich. Celem bajek jest nauka o szkodliwości i pożyteczności pewnych zachowań, przekazywanie zasad etycznych i wskazówek postępowania. Sens bajki zazwyczaj jest ujawniany na jej końcu jako morał. Bajki w życiu dzieci mogą pełnić funkcje: informujące, wyjaśniające, inspirujące, uspokajające, pouczające oraz poszerzające wyobraźnię. Ponadto bajki kreują umiejętność odróżniania dobra od zła i wyboru właściwego postępowania. Bajki pozwalają także na zrozumienie sytuacji i problemów, które pojawiają się w życiu. Służą one rozbudzeniu ciekawości świata i chęci jego poznawania.
Bajki mogą mieć także znaczenie terapeutyczne, są to tzw. bajki-pomagajki należące do literatury dziecięcej. Bajki terapeutyczną są niezwykłymi historiami, konstruowanymi świadomie w celu odnalezienia przez dzieci w nich cząstki siebie, swoich uczuć, emocji oraz konkretnych problemów, z którymi się mierzą. Bajki te nie są ani wierszowane, ani nie posiadają morału, a ich akcja odbywa się w realnym świecie. Bajki terapeutyczne ukazują, że problemy dzieci dotyczą także innych ludzi, a ich rówieśnicy odczuwają podobne troski, rozterki i emocje. Bajki te pokazują, że odczuwanie emocji, smutku, wstydu czy strachu jest normalne. Dają nie tylko poczucie bezpieczeństwa, ale również są cennymi wskazówkami w radzeniu sobie z problemami. Ponadto budują wiarę w siebie oraz we własne możliwości w przezwyciężeniu trudności.
Bajkoterapia służy pracy z dziećmi w wieku przedszkolnym. Bajki terapeutycznie pozwalają dzieciom odkryć i zrozumieć siebie, zracjonalizować i opanować lęki, z którymi się zmagają. bajek terapeutycznych jest zmniejszenie oraz zapobieganie sytuacjom lękowym, uczenie radzenia sobie z nimi. Sprawia to, że są wykorzystywane w bajkoterapii, skierowanej do dzieci w wieku 3-4 do 6, maksymalnie 9-10 lat. Za pomysłodawczynię metod bajkoterapii uznaje się Australijkę -Doris Brett, psychologa klinicznego. Doris w 1988 roku opublikowałazbiór bajek pt. ,,Opowiadania (dla) Ani”. Ania jest dziewczynką, która przeżywa różne sytuacje lękotwórcze, bliskie problemom i emocjom doświadczanym przez córkę Doris – Amanthę. Każda z historii miała pozytywne zakończenie i miała pomóc w niwelowaniu dziecięcych lęków. W Polsce została wydana cztery lata później – w 1992 roku.
Maria Molicka przedstawia bajkoterapię jako metodę oddziaływań psychopedagogicznych w procesie stymulacji procesów poznawczych i emocjonalnych, oddziałuje na tworzącą się strukturę ,,Ja”, na której wpływ mają wspomaganie rozwoju, wspieranie, wychowywanie i psychoterapia. Bajkoterapia jest swojego rodzaju pomocą psychologiczno-pedagogiczną i charakteryzuje się funkcjami profilaktycznymi, wspierającymi i ma oddziaływanieterapeutyczne. Oddziaływaniem profilaktycznym bajkoterapii jest dostarczanie dziecku przykładów rozumienia sytuacji trudnych emocjonalnie, strategii radzenia sobie z problemami, nazywania emocji, jasnego komunikowania się i mówienia o swoich problemach. Natomiast funkcja wspierająca polega na ukazaniu dziecku, że jego rówieśnicy mierzą się z podobnymi problemami, służy to wzmocnieniu poczucia wartości u dziecka, blokuje wstyd przed mówieniem o swoich problemach i pomaga stworzyć odpowiedniąstrategię radzenia sobie. Zaś oddziaływanie terapeutyczne bajkoterapii ma służyć zmianie sposobu myślenia o sobie i sytuacji lękowej, umiejętnością rozpoznawania i nazywania swoich emocji, rozumienia przyczyn powstawania różnych zachowań oraz zmniejszenia napięcia emocjonalnego.
Bajki terapeutyczne zazwyczaj poruszają takie problemy, jak lęk przed: separacją od matki, przebywaniem w nowym miejscu, wizytą u lekarza, ciemnością, hospitalizacją, odrzuceniem, śmiercią lub odejściem kogoś bliskiego. Mogą także dotyczyć traumatycznych doświadczeń takich jak przemoc, wykorzystywanie seksualne. Jednakże są one opisywane za pomocą metafor i symboliki, co sprawia, że tylko dzieci, które doświadczyły opisywanych wydarzeńpotrafią je odczytać.
W zależności od funkcji bajek mogą je układać różne osoby. Za bajki o funkcjach profilaktycznych odpowiadają rodzice lub nauczyciele; bajki wspierające mogą pisać pedagodzy, psychologowie, biblioterapeuci i socjoterapeuci – osoby specjalne przeszkolone do niesienia pomocy dziecku w trudnej sytuacji. Natomiast bajki o funkcji terapeutycznej mogą tworzyć tylko psychoterapeuci, na których pracę składa się ich doświadczenie, specjalistyczna wiedza i wyczucie.
Do cech charakterystycznych bajek terapeutycznych należą: główny bohater, w którego problemach dziecko widzi odbicie swoich przeżyć i lęków, co pomaga mu w wyborze strategii radzenia sobie z nimi oraz w podbudowaniu i zaakceptowaniu siebie. Bohaterem jest zazwyczaj dziecko w wieku zbliżonym do wieku czytelnika. Ponadto inne postacie, które zostały wprowadzone do bajki werbalizują lęk, uczą innego sposobu myślenia o sytuacji lękowej i wspierają głównego bohatera, wprowadzając dziecko w nastrój optymizmu, miłości, akceptacji i zrozumienia. Natomiast tło opowiadania stanowi miejsce znane dziecku takie jak dom czy przedszkole. Zaś konstrukcja jest oparta na metaforze sytuacji, w której znajduje się odbiorca bajki. Wykorzystana jest także metoda odwrażliwiania, w której eksponowane są bodźce lękotwórcze łączone z emocjonalnie pozytywnymi bodźcami. Ponadto bajki terapeutyczne charakteryzują się brakiem morału i pouczenia. Posiadają także pozytywne zakończenie.
Bajki terapeutyczne rozwijają w dzieciach wrażliwość, empatię, umiejętności wnioskowania, porównywania, rozumienia metafor, wyrażania swoich emocji i rozwiązywania problemów. Ponadto słuchanie i omawianie bajek wpływa na zwiększenie zasobów słownictwa oraz pomaga w nauce formułowania myśli, zdań i swoich opinii. Dziecko podczas uczestnictwa w bajkoterapii nieświadomie przyswaja opowiadane historie, a w przyszłości wykorzystuje je do radzenia sobie z własnymi lękami i strachami. Bajki dają nadzieję, uczą samodzielności oraz optymistycznego spojrzenia na własne problemy. Brunon Bettelheim sformułował tezę, według której w oddziaływaniu baśni na psychikę dziecka duże znaczenie ma proces identyfikacji czytelnika z pozytywnym bohaterem oraz konfrontacja z podstawowymi wewnętrznymi problemami życia.
Dzieci po spotkaniach z bajkoterapii są bardziej wyciszone, bardziej zamyślone, co sugeruje wystąpienie kolejnego elementu bajkoterapii – wglądu w siebie. Ponadto rozmowy i dyskusjepozwalają dzieciom na powiedzenie tego, co czują. Stosowane są także różnego rodzaju techniki takie jak psychodrama, kiedy dzieci wchodzą w rolę bohatera bajki, a tym samym dystansują się od osobistych przeżyć i doświadczeń. Bohaterzy książek mogą stymulować dzieci do upodabniania się do nich, odkrywania siebie i kreacji umożliwiającej terapię.
Warto pomyśleć także o potrzebach, jakich potrzebują dzieci ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi – dzieci z niepełnosprawnością intelektualną, wzrokową i słuchową. Ważne są takie aspekty organizacji fabuły takie jak przejrzystość układu zdarzeń, zachowany ciąg przyczynowo-skutkowy oraz ograniczoną liczbę wątków. Język użyty w bajce powinien być dostosowany do możliwości dziecka – odznaczać się prostotą, brakiem zbędnych stylizacji, możliwie małą liczbą wyrazów obcych i neologizmów. Warto zadbać także o odpowiedni font czcionki, właściwe formatowanie, odpowiedni kontrast i dobrą jakość grafiki. Ważna jest także prostota, dobre nasycenie kolorów, okonturowanie załączonych ilustracji oraz papier, który nie odbija światła. W przypadku pracy z dziećmi niewidzącymi należy zadbać o syntezatory mowy, monitory brajlowskie bądź notatniki brajlowskie. Dzieci ze specjalnymi potrzebami powinny mieć zapewnione krótkie przerwy od stanu wzmożonej uwagi i zajęcia ruchowe, które rozwijają samoświadomość, koordynacje wzrokowo-ruchową, umiejętność wyrażania siebie oraz integrację z grupą rówieśniczą.
Bajki wydają się nieodłączną częścią życia dziecka, jednakże mają ogromny wpływ nie tylko na ich rozwój, ale również pomagają w radzeniu sobie z problemami. Pokazuje to, jak bardzo są ważne w życiu małego człowieka.
Źródła:
https://bimkal.pl/kalendarz/miedzynarodowy-dzien-postaci-z-bajek
https://www.kalbi.pl/dzien-postaci-z-bajekhttps://www.kalbi.pl/dzien-postaci-z-bajek
Jakubczyk, K. (2013). Bajkoterapia jako metoda pracy z dzieckiem w wieku przedszkolnym. Nauczyciel i Szkoła, 1(53), 249-258.
Fabrykiewicz, A. (2017). Bajkoterapia w środowisku edukacyjnym dzieci w wieku przedszkolnym. Przegląd Terapeutyczny, (11).
Kuracki, K. Biblioterapia i bajkoterapia w pracy z dzieckiem ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi.